Ełk (rzeka)

W polskiej regionalizacji fizycznogeograficznej, opierając się na klasyfikacji Kondrackiego, zlewnia Ełku rozciąga się na terenie trzech mezoregionów. Należą do nich: Wzgórza Szeskie i Pojezierze Ełckie, które stanowią część makroregionu Pojezierze Mazurskie, oraz Kotlina Biebrzańska, wpisująca się w makroregion Nizina Północnopodlaska.

Ełk swój początek bierze na Szeskiej Górze w pobliżu Gołdapi. Następnie rzeka przepływa w kierunku południowym przez wschodnie rejony województwa warmińsko-mazurskiego, przechodząc przez takie gminy jak Gołdap, Kowale Oleckie, Świętajno, Stare Juchy, Ełk oraz Prostki. Przekracza także powiaty grajewski i moniecki w województwie podlaskim, a na swojej drodze zyskuje urok wielu jezior, w tym Łaźno, Łaśmiady, Straduńskie oraz Ełckie. Największe miejscowości zlokalizowane nad rzeką to Ełk, Straduny, Nowa Wieś Ełcka, Prostki i Grajewo.

Początkowe fragmenty Ełku, do ujścia do jeziora Łaśmiady, były znane jako Czarna Struga i Łaźna Struga. Nazwę Ełk przyjmuje rzeka po przepłynięciu przez Jezioro Ełckie w kierunku południowym. Ujście rzeki do Biebrzy znajduje się w rejonie Osowca, w sercu Bagien Biebrzańskich. Interesujący jest fakt, że dolny bieg Ełku nie płynie pierwotnym korytem; wody zostały skierowane krótszą drogą do Biebrzy przez Kanał Rudzki, wybudowany na przełomie XIX i XX wieku, co pozwoliło ominąć dużą część starego koryta. Obecnie stary odcinek ujściowy rzeki wykorzystuje Jegrznia (Lega) tuż przed ujściem do Biebrzy.

Rzeka Ełk posiada również swoje dopływy. Wśród lewobrzeżnych dopływów wyróżniamy Mazurka, Połomską Młynówkę, Karmelówkę oraz Kanał Kuwasy, podczas gdy do prawobrzeżnych należą Gawlik, Różanica oraz Binduga.

Geologia zlewni Ełku jest wynikiem zlodowacenia bałtyckiego, a jej podłoże głównie stanowione jest przez gliny zwałowe, z fragmentami piasków oraz żwirów. Gleby na tym obszarze, takie jak brunatne właściwe, wyługowane oraz płowe, charakteryzują się niską przepuszczalnością, co sprawia, że rzeźba terenu jest urozmaicona i obfituje w liczne pagórki oraz zagłębienia bezodpływowe, które często są zatorfione. Wykorzystanie terenu w zlewni Ełku dominuje przede wszystkim powierzchnia lasów oraz gruntów ornych.

Na całej długości rzeki, wody Ełku kwalifikowane są do III klasy czystości, jednak w Nowej Wsi Ełckiej zaobserwowano II klasę czystości. Główne źródła zanieczyszczeń pochodzą ze ścieków dydaktycznych, z którymi współpracuje pięć oczyszczalni, w tym mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia dla Ełku w Nowej Wsi Ełckiej oraz gminna oczyszczalnia w Prostkach. Oprócz tego, mniejsze ilości ścieków odprowadzane są z kilku osiedli w Stradunach, Bobrach oraz Wiśniowie Ełckim.

Jakość wód Ełku była przedmiotem badań w 2006 roku na jednym z punktów pomiarowych w Nowej Wsi Ełckiej, wchodzącym w skład europejskiej sieci EuroWaterNet. W odniesieniu do 2005 roku, jakość wód rzeki nie uległa zmianie, nadal pozostając na poziomie III klasy. W 2004 roku również wyniki były pozytywne, jednak kluczowe czynniki danej oceny obejmowały barwę, BZT5, ChZT oraz liczbę bakterii z grupy coli typu kałowego.

Ważnym krokiem w kierunku poprawy czystości wód Ełku była modernizacja oczyszczalni, zarówno w Ełku, jak i Prostkach, która wprowadziła III stopień oczyszczania, mający na celu redukcję biogenów w ściekach. Zmiany te przyczyniły się do znacznego zmniejszenia ładunku związków biogennych w rzece poniżej zrzutu, co niewątpliwie pozytywnie wpłynęło na jakość wód tego urokliwego cieku.