Pomnik Michała Kajki w Ełku

---

Opis pomnika

Monument ten przedstawia postać poety w nadnaturalnej skali, który jest znany z Ogródka. Wykonany jest z naturalnie barwionego piaskowca, co dodaje mu wyjątkowego charakteru. Pomnik spoczywa na solidnej granitowej podstawie, co zapewnia mu stabilność oraz elegancki wygląd.

W przeszłości, na pomniku widniał mosiężny napis: „Michałowi Kajce – Rodacy – 1958 r.”. Ludowy poeta trzyma w ręku znak Rodła, który symbolizuje bieg rzeki Wisły z zaznaczonym Krakowem. Znak ten był używany przez Związek Polaków w Niemczech od 3 grudnia 1932 roku. U podstawy pomnika znajdują się też postacie dwojga dzieci, które dopełniają całości tej znaczącej kompozycji.

Obiekt ten zlokalizowany jest w Parku Solidarności, który znajduje się w sercu Ełku, w miejscu, gdzie krzyżują się ulice: Armii Krajowej, Jana i Hieronima Małeckich, 3 Maja oraz Mickiewicza.

Historia

Inicjatywa powołania do życia pomnika Michała Kajki zrodziła się z okazji setnej rocznicy urodzin tego znanego poety. W 1957 roku, w przeddzień obchodów, Związek Literatów Polskich w Olsztynie zorganizował Komitet Obchodów, który liczył 22 członków, w tym zarówno literatów, jak i przedstawicieli lokalnych elit władzy. Na czele komitetu stanął Jerzy Cichowicz, aktywny działacz Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego oraz znany przewodnik po regionie. W trakcie swoich obrad komitet zdecydował, że głównym punktem obchodów będzie odsłonięcie pomnika w Ełku w 1958 roku.

Finansowanie projektu odbywało się poprzez społeczną zbiórkę funduszy. W Olsztynie wydrukowano cegiełki, które rozprowadzano za pośrednictwem Społecznego Komitetu Kajkowskiego w Ełku. W obiegu znalazło się łącznie 17 282 cegiełek, co przełożyło się na sumę 111 660 złotych. Dzięki tym działaniom udało się zebrać w samym Olsztynie oraz w ówczesnym województwie olsztyńskim 49 482 złote. Zbiórka odbywała się także na Białostocczyźnie oraz w okolicach Łomży, a łączna kwota, która została zebrana, przekroczyła 400 tysięcy złotych, co pozwoliło na opłacenie wykonania pomnika oraz wydanie dwóch tomów poezji Michała Kajki.

W akcję włączyło się wielu lokalnych działaczy, a znaczącą rolę w zbieraniu funduszy odegrał Kazimierz Pacer, przedwojenny nauczyciel i aktywista mazurski. W poszukiwaniu wsparcia, dokumentował w książkach telefonicznych adresy rzemieślników w całej Polsce, kierując do nich kartki z informacją o „cegiełkach” na budowę pomnika.

W czerwcu Komitet Kajkowski złożył wniosek do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Ełku o zlecenie rozbiórki pomnika, który wcześniej wzniesiono na cześć poległych żołnierzy I wojny światowej. Projekt cokołu powierzono dwóm inżynierom z Białegostoku ze Związku Polskich Artystów Plastyków. Pracę nad pomnikiem powierzył komitet Balbinie Świtycz-Widackiej, która zasłynęła ze swojego talentu artystycznego.

„Pracę nad pomnikiem rozpocznę dopiero wiosną. Rodzi się jednak nowe zagadnienie – gdzie mam to robić? Nie mam pracowni – w tym jednym pokoju? – A może w łazience – podpowiedziałem – blisko woda… – Cóż z tego, kiedy łazienka wspólna…” Balbina Świtycz-Widacka, artykuł „Michał Kajka oczami Balbiny Świtycz-Widackiej”, aut. Beata Brokowska

Całkowity koszt wykonania pomnika wyniósł 80 tysięcy złotych i został pokryty z funduszy komitetu obchodów w Olsztynie. Dodatkowe 41 tysięcy złotych przeznaczono na koszty cokołu oraz robociznę związaną z montażem monumentu w Ełku. W procesie twórczym brał udział syn poety, Adolf, który pozował Balbinie Świtycz-Widackiej. Propozycję, by to właśnie on został modelem, złożyła pisarka i działaczka Emilia Sukertowa-Biedrawina, znająca zarówno Michała Kajkę, jak i jego syna.

„Kiedy zdecydowano na jednym z zebrań organizacyjnych związanych z uroczystością urodzin Kajki odsłonięcie w Ełku pomnika „wieszcza i nauczyciela mazurskiego ludu”, poddałam myśl, aby artystce rzeźbiarce p. Świtycz-Widackiej do postaci na pomniku pozował syn Michała. Artystka uznała mój wniosek za słuszny. Wykonała istotnie głowę, twarz, ręce i całą postać, tak jak ja go widziałam i widzę oczyma duszy.” Emilia Sukertowa-Biedrawina, artykuł „Michał Kajka oczami Balbiny Świtycz-Widackiej”, aut. Beata Brokowska

Odsłonięcie pomnika miało miejsce 28 września 1958 roku, czyli dokładnie w setną rocznicę urodzin poety. Uroczystość przyciągnęła wiele znaczących postaci ze świata kultury, w tym Melchiora Wańkowicza, który miał okazję poznać Kajkę w 1935 roku. W wydarzeniu wzięli również udział: mazurska poetka Maria Zientara-Malewska oraz osoby, które pamiętały Michała Kajkę, takie jak Anna Strupkina i Gustaw Tenski. Odsłonięcia pomnika dokonał Janusz Zaorski, ówczesny wiceminister.

Warto wspomnieć, że pomimo zaproszenia skierowanego do Władysława Gomułki, I sekretarz PZPR nie zaszczycił uroczystości swoją obecnością.

„Społeczeństwo Polski Ludowej winno w swym sprawiedliwym sercu położyć kres tym nieprawościom i przez zmianę stosunku do tutejszej ludności ukrócić ucieczkę jej na zachód, należałoby zjednać serca Mazurów i Warmiaków, którzy wybaczą krzywdy im poczynione jak to wybaczył syn poety mazurskiego Adolf Kajka mówiąc: ja inteligencję polską znam, gdybym nie znał polskiej inteligencji byłoby mnie dużo ciężej. Wiem, że ludzie, którzy nas krzywdzą, to są ciemni ludzie, którzy nawet historii nie znają. Tym ludziom trzeba wybaczyć i ja wybaczam.” Jerzy Cichowicz, artykuł „Pomniki wokół których władza buduje opowieść scalającą wspólnotę – studium przypadku”, aut. Adam Sobolewski

Ciekawostki

O pomniku Michała Kajki w Ełku krąży wiele interesujących faktów, które warte są uwagi. Oto niektóre z nich:

• Po wizycie w Ełku, Melchior Wańkowicz krytycznie ocenił organizatorów uroczystości, publikując swoje zdanie na łamach „Trybuny Ludu”,
• Monument pełnił istotną rolę w społeczności Ełku, stając się miejscem, z którego przez wiele lat rozpoczynał się Ogólnopolski Wyścig Kolarski imienia Michała Kajki,
• Na pomniku umieszczono Znak Rodła, symbol Związku Polaków w Niemczech, mimo że sam poeta nie był jego członkiem, co zdaniem historyków można uzasadnić jego sympatyzowaniem ze Związkiem Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich,
• Relacjonowano wydarzenia związane z pomnikiem w licznych pismach regionalnych, w tym „Warmia i Mazury”, „Panorama Północy”, „Gazeta Białostocka”, „Głos Olsztyński” i wielu innych,
• Melchior Wańkowicz odmówił wygłoszenia przemówienia podczas uroczystości, tłumacząc się, że „nie było mnie na Mazurach ćwierć wieku”.

„Przyjadę jako obserwator, od przemawiania proszę mnie zwolnić. Blisko ćwierć wieku nie byłem na Mazurach i nie mam pewności, czy teraz nie objeżdżałbym ich z równie ciężkim sercem. (…) Nie znoszę frazesów i mówić o Kajce, jak się urzeczywistniły jego marzenia, nie potrafię.”
Melchior Wańkowicz, artykuł „Pomniki wokół których władza buduje opowieść scalającą wspólnotę – studium przypadku”, aut. Adam Sobolewski

---

Oceń: Pomnik Michała Kajki w Ełku

---