Stefan Michał Marcinkiewicz

---

Życiorys

W roku 2003 Stefan Michał Marcinkiewicz uzyskał tytuł magistra w zarządzaniu w handlu zagranicznym na Politechnice Białostockiej, broniąc pracę magisterską pt. „Znaczenie Parlamentu Europejskiego w instytucjonalno-prawnym porządku Unii Europejskiej”, pod kierunkiem Stanisława Naruszewicza. Dwa lata później, w 2005 roku, obronił kolejny tytuł magistra, tym razem w dziedzinie socjologii. Jego praca nosiła tytuł „Od inżynierii społecznej do socjotechniki: filozofowie w rolach inżynierów” i została napisana pod kierunkiem Teresy Chynczewskiej-Hennel na Wydziale Historyczno-Socjologicznym Uniwersytetu w Białymstoku.

Po zakończeniu studiów zatrudnił się jako nauczyciel w Szkole Policealnej w Ełku, gdzie jednocześnie prowadził badania dotyczące wpływu migracji na rozwój internetu. Jego praca doktorska, zatytułowana „Kreowanie więzi w warunkach społeczeństwa sieci na przykładzie wybranych społeczności internetowych polskich emigrantów w Irlandii”, została obroniona na Wydziale Historyczno-Socjologicznym Uniwersytetu w Białymstoku w 2011 roku. W 2014 roku praca ta została opublikowana pod tytułem „Internet w procesach migracyjnych na przykładzie polskich migrantów w Irlandii. Studium e-tnograficzne”.

Aktualnie jego zainteresowania badawcze koncentrują się na zagadnieniach pamięci zbiorowej, historii oraz formowania się tożsamości lokalnej w południowo-wschodnich Mazurach. Podczas prowadzenia kwerend archiwalnych i zbierania historii mówionej, Marcinkiewicz gromadzi relacje biograficzne związane z powiatem ełckim. W swojej pracy dokonuje krytycznej analizy treści pamięci zbiorowej, co w praktyce obejmowało badania nad „stolicą Mazur” i legendą partyzancką o zamachu na „widmo śmierci”. Ponadto, regularnie publikuje ewentualne treści historyczne dotyczące powiatu ełckiego w mediach społecznościowych, w tym dotyczące „Mitycznej stolicy Mazur: Ełk/Lyck”.

Sport w powojennym Ełku 1945-1956

Stefan Michał Marcinkiewicz jest uznawany za twórcę istotnego dokumentu dotyczącego historii sportu w regionie Ełku. Jego praca to scenariusz merytoryczny wystawy zatytułowanej „Sport w powojennym Ełku 1945-1956”, która została zrealizowana na zlecenie Muzeum Historycznego w Ełku.

Ekspozycja ta ukazuje początki amatorskiego sportu w Ełku po zakończeniu II wojny światowej. Oferuje ona niezwykle cenne informacje na temat rozwoju tej formy aktywności fizycznej w lokalnej społeczności, która zaczęła się umacniać w trudnych powojennych czasach. Wystawę można zwiedzać online na stronie poświęconej wystawie.

Sprawa „Widmo śmierci” (31 X 1943)

W rozdziale poświęconym wydarzeniom z 31 października 1943 roku, Stefan Michał Marcinkiewicz w swojej książce Widmo śmierci dokonuje dogłębnej analizy historii dotyczącej likwidacji plutonu egzekucyjnego SS, która miała miejsce w okolicach Ełku. Akcja ta była przeprowadzona przez oddział Armii Krajowej, którego dowódcą był porucznik Władysław Świacki, znany także pod pseudonimem „Sęp”, wspierany przez mjra Czesława Nalborskiego, popularnie znanego jako „Dzik”.

Marcinkiewicz opiera swoje rozważania na szerokim zakresie dokumentów, w tym materiałach zgromadzonych przez płk. Władysława Liniarskiego, również znanego jako „Mścisław”, które są przechowywane w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, jak i dokumentach z Grajewskiej Izby Historycznej oraz zbiorach Instytutu Pamięci Narodowej. Jego wnioski sugerują, iż zasadzka na żołnierzy SS jest w rzeczywistości wytworem fikcji, ściśle związaną z wewnętrznymi procesami weryfikacyjnymi w ramach Armii Krajowej Obwodu Grajewo, z naciskiem na adaptację do członkostwa w ZBOWiD.

Marcinkiewicz podkreśla, że jedynym rzeczywistym twórcą narracji o tej akcji jest por. Władysław Świacki „Sęp”. Zgodnie z jego wspomnieniami, prawda historyczna często była zniekształcana. Różne wersje jego opowieści są sprzeczne, co rodzi poważne wątpliwości co do ich wiarygodności. Relacja mjr. Czesława Nalborskiego, który także twierdził, iż był zaangażowany w te wydarzenia, często była rozpatrywana jako dodatek do wersji Świackiego. Jak się okazuje, autorem właściwej legendy o likwidacji komanda SS był Aleksander Omiljanowicz.

Utwór Omiljanowicza zatytułowany Widmo śmierci wzbogacono o elementy fabularne, a publikacja miała miejsce w Gazecie Białostockiej w dniach 4, 5, 11 i 12 września 1965 roku. Tekst ten miał kluczowe znaczenie dla utrwalenia mitu o tamtych wydarzeniach, a później został wznowiony w różnych publikacjach, takich jak olsztyński Głos oraz w ogólnopolskich Kulisach (wydanie weekendowe Expressu Wieczornego). W 1966 roku wspomniane opowiadanie znalazło się również w ZSRR, gdzie ukazało się w tygodniku Literaturnaja Rossija, tym razem pod zmienionym tytułem Operacja „Kabana”.

Interesujące jest to, że do momentu spałowania w prasie, inni członkowie AK Obwodu Grajewo nie byli świadomi akcji pod Ełkiem. Z biegiem lat, Nalborski zmieniał i adaptował swoje zeznania, co doprowadziło do powielania tej historii w rozmaitych źródłach historycznych. W 1974 roku w Teatrze Polskiego Radia zrealizowano słuchowisko Widmo śmierci na podstawie prozy Omiljanowicza, a w 1989 roku wydarzenia te upamiętniono obeliskiem z tablicą, który zainstalowano w lesie w Nowej Wsi Ełckiej.

W ramach działań na rzecz upamiętnienia wydarzeń, por. Władysław Świacki „Sęp” został patronem jednej z ulic w Ełku, a w 2007 roku patronat nad jednym z rond objął Cz. Nalborski „Dzik”. W dniu 27 listopada Rada Miasta Ełk podjęła decyzję o zmianie nazwy Ronda im. mjra Czesława Nalborskiego „Dzika” na rondo 9 Pułku Strzelców Konnych Armii Krajowej. S. Marcinkiewicz sformułował uzasadnienie tej uchwały. Cała opowieść o likwidacji plutonu SS pod Ełkiem jest doskonałym przykładem „moczarowskiego” romantyzmu oraz polityki pamięci dominującej w PRL, a jej legendarny charakter przetrwał praktycznie w nienaruszonej formie nawet w III RP.

Wybrane publikacje

Stefan Michał Marcinkiewicz to autor wielu interesujących publikacji, które dotyczą różnorodnych tematów związanych z historią, polityką i społecznymi aspektami życia. Jego książki przyczyniają się do lepszego zrozumienia złożonych procesów zachodzących w współczesnym świecie.

• „Widmo śmierci” (31 X 1943). Partyzancka legenda, polityka i pamięć w powiecie ełckim (Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2020),
• Mityczna stolica Mazur. Między Ełkiem a Lyck (Muzeum Historyczne w Ełku, 2015),
• Internet w procesach migracyjnych na przykładzie polskich migrantów w Irlandii. Studium e-tnograficzne (Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2014),
• (razem z Grzegorzem Nowackim) Wkręceni w sieci – Sieciowe Podl@sie. Integracja społeczna między teorią a praktyką, Tom IV (Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, 2012).

W zakresie redakcji naukowej Marcinkiewicz również współpracował przy ważnych projektach:

• (razem z M. Łyszczarzem, M. Sokołowskim) Kreowanie przestrzeni społecznej w cyfrowym świecie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014.

---

Oceń: Stefan Michał Marcinkiewicz

---